بیت المال از دو کلمه ی بیت (خانه) و مال (زر و ملک، دارایی، ثروت و…) تشکیل شده و در لغت به مکان حفاظت از اموال (اعم از عمومی و خصوصی) اطلاق می شود؛ این واژه نخست در صدر اسلام و سپس در عهد خلفا به کار برده شد و عبارت از مکانی بود که کلیه ی غنایم و دارائی ها در آنجا جمع می شد؛ (ر.ک: «فرهنگ معین، ذیل کلمه ی بیت») امروزه استعمال این کلمه نوعی مجاز به قرینه ی ظرف و مظروف است؛ یعنی ظرف که «بیت» بوده به افاده ی مظروف یا همان «مال» اطلاق می گردد و آن عبارت از اموالی می باشد که همه ی مسلمانان در آن حقی دارند.
هر سازمان و حکومتی جهت اجرای طرح ها و برنامه های خویش نیازمند تنظیم بودجه و امکانات مادّی می باشد؛ دین مقدس اسلام نیز با توجه به این ضرورت، موضوع بیت المال را در دستور کار حکومت اسلامی قرار داده و با تعیین منابع آن، پشتوانه ی مالی عظیمی را برای دولت فراهم آورده است تا بدین وسیله با برنامه ریزی های اصولی و حساب شده، درآمدهای خود را به مصارف عمومی برساند.
بر این اساس، خمس، زکات، جزیه و دیگر مالیات ها و عوارض در دین اسلام جزو درآمدهای سالانه محسوب می شود و درآمد حاصل از معادن، انفال و ثروت ها و اماکنِ عمومی بیت المال به حساب می آید؛ مجموع این درآمدها و اموال یک قسم از بودجه است.
معمولاً زمانی که واژه ی بیت المال به میان می آید تنها موضوع مادیات در ذهن تداعی می شود؛ در صورتی که بیت المال فقط نقدینگی، امکانات و دارایی های مادی نیست بلکه فرصت های نظام و ظرفیت های مدیریتی کشور نیز سرمایه هستند و بیت المال به حساب می آیند؛ پس صیانت از این منابع و توانمندی ها نیز از وظایف مدیران محسوب می گردد.
