در مرحله دوم راه ها و روش های رسیدن به اهداف مورد ارزیابی قرار می گیرد، یعنی «در آغاز هر کاری توقف کن، جهاتش را بسنج و پیش از آن که در آن قدم بگذاری و به ندامت دچار شوی، راه ورودش را از خروجش بشناس».(1)
مدیرانی که بدون تأمل کافی، بررسی لازم و جمع آوری اطلاعات، تأمین هزینه و نیروی انسانی، دست به کاری می زنند موفق نمی شوند «هر کس از معابر ورود بی خبر باشد، پیدا کردن راه های خروج او را خسته خواهد کرد»(2) و دیگران را در ساماندهی امور به زحمت انداخته و هزینه های گزافی بر سازمان تحمیل می کنند، از همین رو ضروری است قبل از آن که مدیران به هر عملی اقدام کنند زوایای آن کار و پیامدهای آن را کاملاً ارزیابی کرده و درباره ی تمام جوانب آن تفکر نمایند و بدانند «اندیشیدن در عاقبت فعل، پیش از اقدام به آن، سبب ایمنی از لغزش هاست».(3)
بعد از انتخاب هدف، نوبت به طراحی برنامه ها می رسد؛ لذا تقسیم بندی برنامه های بزرگ به برنامه های کوچک تر دارای اثرات و فواید بسیاری می باشد که مهم ترین آن ها صرفه جویی در زمان، جلوگیری از پراکندگی فکر و انرژی و افزایش بهره وری است.
برنامه ی طولانی مدت بهتر است به برنامه های کوتاه مدت از لحاظ کیفیت و مقدار تجزیه شود؛ پس خطوط کلی برنامه ی جامع (استراتژیک) در اجزای مناسب خُرد می شود و هر جزء به صورت طرحی کوچک تر درمی آید و برای رسیدن به هر یک از این طرح های کوچک، «نقشه عملیاتی» ترسیم می گردد.
نقشه عملیاتی عبارت است از: پیش بینی اقدامات لازم برای رسیدن به هدف های معین با توجه به امکانات و محدودیت ها و خطوط کلی با استفاده از تاکتیک های مناسب، و در یک برنامه ی عملیاتیِ موفق «ظرافت و دقت در برنامه ریزی و چاره جویی، بهتر از امکانات می باشد».(4)
1) امام صادق علیه السلام: «قِفْ عِندَ کل امرٍ حَتی تعْرِفَ مدْخَلهُ من مخْرَجِهِ قَبل آن تقَعَ فِیهِ فَتندَم» (همان: ص283).
2) امام جواد علیه السلام: «مَن لَم یعْرِفِ الموَارِدَ أعْیتْهُ المصَادِر» (همان: ج 68، ص 340).
3) امام علی علیه السلام: «الفِکرُ فِی الامرِ قَبلَ مُلابَسَتهِ یؤْمن الزَّلَل» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم: ص 58، ح 588).
4) امام علی علیه السلام: «التَّلَطُّفُ فِی الْحِیلَةِ أَجْدَی مِنَ الْوَسِیلَةِ» (همان: ص 243، ح 4957).
