منظور از «شرح» (گشاده ساختن) وسعت روان و بلندی افکار و گسترش افق عقل آدمی می باشد و «صَدر» (سینه) در اینجا به معنای روح و فکر بوده؛ و معنی «شرح صَدر » فراخی روح و گستردگی تفکر برای پذیرا شدن حق است و این امر احتیاج به اغماض و گذشت های فراوانی از منافع شخصی دارد که جز صاحبان ارواح وسیع و اندیشه های بلند آمادگی جهت تحقق آن نخواهند داشت. (1)
مدیری که شرح صَدر نداشته باشد از عُهده ی اداره ی مجموعه ی تحت امر خویش برنمی آید؛ از این روی وقتی حضرت موسی علیه السلام به مقام پیامبری رسید و مأموریت یافت تا مدیریت و راهبری مردم را به دست گیرد، از خداوند سینه ای گشاده درخواست نمود،(2) این تحفه ی الهی در نخستین سال های بعثت، به پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله و سلم نیز ارزانی شد،(3) و البته مراد از شرح صَدر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، گستردگی و وسعت نظر ایشان است؛ به طوری که ظرفیت تلقّی وحی و توان تبلیغ آن و تحمل ناملایماتی را که در این راه می بیند داشته باشد. (4)
هرچه حیطه ی مدیریت و مسئولیت فرد بیشتر باشد، به شرح صَدر ، آرامش، وقار و قدرت روحی بیشتری نیز نیاز دارد تا مشکلات و ناملایمات را یکی پس از دیگری پشت سر گذارد و سازمان تحت اداره ی خویش را به نحو احسن اداره کند،(5) لذا «ابزار ریاست شرح صَدر است»،(6) که «یاد خدا موجب شرح صَدر می گردد» (7) و بر این اساس «هرگاه خداوند بنده اى را براى سرپرستی امور بندگانش برگزیند به او شرح صَدر عطا مى کند».(8)
آرامش و وقار
لازمه شرح صَدر، آرامش و وقار در روح و روان انسان است تا در سایه آن بتواند تصمیمات صحیح اتخاذ نمود.
«وقار» در فرهنگ لغات فارسی به معنای آهستگی، طمأنینه و بزرگواری معنا شده و معمولاً با واژه «سَکینه» قرین می باشد و در آموزه های اسلام بسیار مورد تمجید قرار گرفته، لذا باید به هر یک از مدیران با ایمان سفارش کرد «با وقار باش که وقار، برترین زینت است»،(9) پس «همیشه وجود خویش را ملزم به وقار و متانت کن»،(10) چرا که «از ویژگی های مؤمن آن است که در گرفتاری های سخت، باوقار و آرام باشد».(11)
1) ر.ک: «تفسیر نمونه: ج 5، ص 436».
2) سوره طه، آیه 25.
3) سوره انشراح، آیه 1-3.
4) ر.ک: «ترجمه المیزان: ج 20، ص 530».
5) ر.ک: اخلاق عملی: ص 108.
6) امام علی علیه السلام: «آلَة الرِیاسَةِ سِعَةُ الصَدرِ» (نهج البلاغه: حکمت 176).
7) امام علی علیه السلام: «الذکر یشرح الصدر» (عیون الحکم والمواعظ: ص 32).
8) امام رضا علیه السلام: «إنّ العبدَ إذا اختارَهُ اللّه عزّ وجلّ لاُمورِ عبادِهِ شَرحَ صَدرَهُ لذلکَ» (الکافی: ج1، ص 202).
9) امام علی علیه السلام: «عَلَیکَ بِالسَّکینَةِ فَإنَّها أفضَلُ زینَةٍ» (عیون الحکم والمواعظ: ص 335).
10) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «الْزَمِ السَّکینَةَ وَ الْوَقَارَ» (بحارالانوار: ج 73، ص 167).
11) امام صادق علیه السلام: «صِفَةُ الْمُؤْمِنِ… وَ فِی الْهَزَاهِزِ وَقُور» (الخصال: ص 571).
