برای ارزیابی کارکنان، چهار معیارِ شخصیت، اخلاق، ارزش و کار، مد نظر ارزیاب قرار می گیرد:
معیار شخصیت: ارزیابی شخصیت افراد شامل منش، خُلق و خوی اجتماعی، خانواده، سبک و روش زندگی، تدین، گرایش سیاسی و شخصیت دوستان و آشنایان او است.
این معیار برای واگذاری کارهایِ بسیار مهم به کارکنان، دارای اهمیت بسزایی است؛ پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به امیر مؤمنان علی علیه السلام جهت گزینش متصدیان بر اساس معیار شخصیتی چنین می فرمایند: «خود را به صاحبان تجربه و عقل و حیا که از خانواده های صالح و متدین و پرهیزگارند نزدیک کن؛ زیرا آن ها از نظر اخلاق با کرامت ترین مردم و به لحاظ خویشتن داری (خودکنترلی) و اصلاح خویش شدیدترین افراد؛ و همچنین کم طمع ترین انسان ها و در سنجش عواقب کارها بیناترین اند؛ پس اینان باید کارگزاران و یاورانت باشند».(1)
معیارهای اخلاقی: در ارزیابی ها، عملکرد اخلاقی و دین مداری کارمندان که بُروز ظاهری دارد شامل رفتار و رعایت موازین دینی، ارزشیابی می شود، در ارزیابی مشخص می گردد در محیط کار هر یک از کارکنان و مدیران تا چه میزان به احکام شرعی و امانت داری پایبند بوده و با زیردستان و یا رؤسای مافوق چگونه برخورد می کند، امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر صاحب حرفه باید دارای سه خصلت باشد تا بتواند کسب درآمد کند؛ اوّل: مهارت، دوم: امانت داری، سوم: حسن برخورد با کارفرما».(2)
معیارهای ارزشی: معیارهایی که ریشه در اعتقاد و جهان بینی انسان دارند، می توانند از معیارهای مهم ارزیابی به شمار آیند؛ از آنجایی که در این معیار، سنجش افراد مشکل است، می توان این اشخاص را با نیروهای متدین و صالح قبلی مقایسه کرد؛ امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند: «بلکه آنان را به کارهایی که برای نیکان پیش از تو انجام داده اند امتحان کن».(3)
معیارهای کاری: شامل عواملی همچون سن، جنس، تجربه، تحصیلات، دوره ی آموزشی و سایر شرایط احراز شغل می شود که برای انجام موفقیت آمیز مشاغل لازم است، پس مدیران از بین متقاضیان باید بهترین را انتخاب کنند.
1) «الْصَقْ بِذَوِی التَّجْرِبَةِ وَ الْعُقُولِ وَ الْحَیاءِ مِنْ أَهْلِ الْبُیوتَاتِ الصَّالِحَةِ أَهْلِ الدِّینِ وَ الْوَرَعِ فَإِنَّهُمْ أَکرَمُ النَّاسِ أَخْلَاقاً وَ أَشَدُّ لِأَنْفُسِهِمْ صَوْناً وَ إِصْلَاحاً وَ أَقَلُّ مِنَ الْمَطَامِعِ إِشْرَافاً وَ أَحْسَنُ فِی عَوَاقِبِ الْأُمُورِ نَظَراً مِنْ غَیرِهِمْ فَلْیکونُنَّ عُمَّالَک وَ أَعْوَانَک» (مستدرک الوسائل: ج 13، ص 153).
2) «کلُّ ذِی صِنَاعَةٍ مُضْطَرٌّ إِلَی ثَلَاثِ خِلَالٍ یجْتَلِبُ بِهَا الْمَکسَبَ وَ هُوَ أَنْ یکونَ حَاذِقاً بِعَمَلِهِ مُؤَدِّیاً لِلْأَمَانَةِ فِیهِ مُسْتَمِیلًا لِمَنِ اسْتَعْمَلَه» (بحار الانوار: ج 75، ص 236).
3) «لَکنِ اخْتَبِرْهُمْ بِمَا وُلُّوا لِلصَّالِحِینَ قَبْلَک» (نهج البلاغه: نامه 53).
