مدیریت

«مدیر» فردی است که آگاهی، درک، فهم و دانش او در اداره کردن واحد سازمانی تحت نظارتش از افرادِ پیرامون بیشتر باشد؛ یعنی «هر که متولی امور ده فرد شد، باید خِرد چهل تَن را داشته باشد و آن که مسئولیت اداره ی چهل کَس را بر عهده گیرد، بایستی عقل چهارصد نفر را دارا باشد»(1) پس نه تنها بایستی علم و آگاهی مدیر نسبت به افراد زیرمجموعه ی او بیشتر باشد، بلکه تدبّر و تعقل او نیز باید بر آن ها سبقت جوید تا بتواند مسائل پیرامون خود را به خوبی تحلیل کند و درباره ی آن بیندیشد؛ بنابراین آگاهی و تدبّر باید توأمان در مدیر وجود داشته باشد، زیرا «عقل و دانش همراه هم دیگرند و هیچوقت از یکدیگر جدا نمی شوند».(2)

مدیرِ ایرانیِ خردمند می تواند هم به امور مادی زیرمجموعه ی خویش و رفع گرفتاری های ظاهری آنان توجه کند و هم سطح معنویت ایشان را ارتقاء دهد و آن ها را به سوی نور هدایت کند، یعنی هم دنیای کارکنان را تامین نماید و هم آخرت آنان را آباد سازد؛ امام علی علیه السلام دیدگاه خویش را در این باره چنین بیان می کنند: «هیچ گروه و ملتی را نمی یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشد مگر به وجود راهبر و رئیسی که امور دین و دنیا آن ها را مدیریت کند».(3)

«مدیریت» به مجموعه ای از تجربه ها و آگاهی های شکل یافته گفته می شود که برای ایجاد هماهنگی در یک نهاد و سازمان به کار می رود تا در راستای اهداف سازمانی، موجب باروری بهتر برنامه ها شود.

به زبان دیگر ، مدیریت عبارت است از دانش، هنر و استفاده ی بهینه از منابع سازمانی برای تحقق اهداف از پیش تعیین شده؛ بر این اساس، مدیریت آمیخته ای از علم و هنر می باشد؛ بخشی از آن را که مربوط به آموختن است «علم مدیریت» و قِسمی از آن را که شامل بکارگیری روش های معنوی جهت نفوذ در دیگران برای انجام رسالتی که مدیر بر عهده می گیرد، «هنر راهبری» می نامند و این بدان معناست که بخشی از آن اکتسابی و بخش دیگر آن بیشتر ذاتی و از درون مایه نشأت می گیرد، چون «عقل بر دو نوعِ ذاتی و تجربی است و هر دو موجب بهره مندی انسان می شود».(4)

1) پیامبراکرمصلی الله علیه و آله و سلم: «مَن وَلَّی عَلی عَشَرَةٍ کانَ لَهُ عَقلُ أَربَعینَ وَ مَن وَلَّی أَربَعینَ کان لَه عَقلُ أَربَعمِائَة» (نهج الفصاحه: ص 727).

2) امام علی علیه السلام: «الْعَقْلُ وَ الْعِلْمُ مَقْرُونَانِ فِی قَرْنٍ لَایفْتَرِقَانِ وَ لَایتَبَاینَانِ» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم: ص 53، ح 444).

3) «أَنَّا لَانَجِدُ فِرْقَةً مِنَ الْفِرَقِ وَ لَا مِلَّةً مِنَ الْمِلَلِ بَقُوا وَ عَاشُوا إِلَّا بِقَیمٍ وَ رَئِیسٍ لِمَا لَابُدَّ لَهُمْ مِنْهُ فِی أَمْرِ الدِّینِ وَ الدُّنْیا» (بحارالانوار: ج 6، ص 60).

4) امام علی علیه السلام: «الْعَقْلُ عَقْلَانِ عَقْلُ الطَّبْعِ وَ عَقْلُ التَّجْرِبَةِ وَ کلَاهُمَا یؤَدِّی إِلَی الْمَنْفَعَةِ» (همان: ج 75، ص 6).