بودجه بندی

بودجه در اصل واژه ای فرانسوی، و به کیف یا کیسه های چرمی گفته می شود؛ این کلمه ابتدا به زبان انگلیسی وارد شد و سپس به زبان های دیگر راه یافت؛ و به مجموع عایدی و هزینه های یک کشور، وزارت خانه، اداره، سازمان و یا شخصی خاص اطلاق می گردد: و از منظر اقتصاددانان عبارت است از: «برآورد درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار و پیش بینی هزینه ها برای انجام برنامه ها و عملیات معین در دوره ی محدودی از زمان به منظور دستیابی به هدف های از پیش تعیین شده».

«بودجه بندی» را فرآیندی می دانند که طی آن «منابع محدود اختصاص به نیازهای نامحدود می یابد»؛ لذا تمام تلاش هایی که در راه گردآوری و تخصیصِ منبع ها صرف می شود برای بهره بری حداکثری از منابع کمیاب می باشد؛ بنابراین لازم است جهت دستیابی به این اهداف، از هر یک از منبع های نادره به طریقی استفاده شود که در تبدیل منابع به پول بتوان با حداقل هزینه، حداکثر فایده ستانی را از کل موجودی ها بُرد.

یک مدیر ایرانی کارآزموده در تضاد بین محدودیتِ منابع و نامحدود بودن نیازها، می داند که چگونه باید از سرمایه و امکاناتِ کم برای رفع نیازهای بسیار فراوانی بهره گیرد و این کمبودها آسیبی به اهداف و برنامه های کلان سازمان وارد نسازد، این دانش آن ها را به سمت شناخت بودجه و بودجه نویسی راهنمایی می کند.

با توجه به این توضیحات، می توان گفت که بودجه بندی و برنامه ریزی مالی عبارت از: بازشناخت مقدار منابع و کیفیت و کمیت آن از یک سو و تعیین میزان مصارف هزینه و چگونگی آن از سوی دیگر که هر دو در جهت تأمین اهداف سازمانی صورت می گیرد.

طبق تعریف مذکور یکی از وظایف اصلی ریاست و برنامه ریزانِ سازمانی تعیین و تخصیص منابع می باشد تا از این طریق اجرای برنامه ها امکان پذیر گردد، لذا بودجه بندی یکی از راه های تمرکز فعالیت های مدیران است که به منظور رسیدن به هدف های سازمان انجام می شود.

تقسیم عادلانه ی بودجه بین افراد و کارها از وظایف مدیران است؛ در صورتی که مدیر نتواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد کارکنان نسبت به عملکرد او بی اعتماد می شوند و محبوبیت او در میان آن ها از دست می رود.

عمار و ابن عباس می گویند: امام علی علیه السلام خطاب به اصحاب فرمودند: میان مردم بگردید و ندا سر دهید که آیا کسی هست که از تقسیم اموال به وسیله ی من ناراضی باشد؟ یاران از هر طرف فریاد برآوردند: خدایا ما راضی هستیم و تسلیم شدیم؛ پس، از پیامبر و پسرعموی او اطاعت می کنیم. حضرت گفتند: «ای عمار، برخیز و به بیت المال برو و به هر نفر سه دینار عطا کن و برای من نیز همان مقدار بیاور».(1)

در این گفتار به بررسی انواع منابع سازمانی شامل منبع انسانی و مالی می پردازیم و اصول و موازین بهره برداری از منبع مالی، صرفه جویی و عدم اسراف را بیان می کنیم.

1) «یا عَمَّارُ قُمْ إِلَی بَیتِ الْمَالِ فَأَعْطِ النَّاسَ ثَلَاثَةَ دَنَانِیرَ لِکلِّ إِنْسَانٍ وَ ادْفَعْ لِی ثَلَاثَةَ دَنَانِیرَ» (بحارالأنوار: ج41، ص 305).