منبع مالی

علاوه بر مسئولانِ امورمالی و ذی حسابی، مدیران سازمان ها باید کم و کیف منابع مالی را به خوبی بشناسند تا در نحوه ی مصرف آن ها تصمیمات معقول و اخلاقی بگیرند؛ عدم شناخت درست این منبع ها می تواند صدمات جبران ناپذیری به پیکره ی سازمان وارد سازد؛ همچنان که امام صادق علیه السلام به این نکته اشاره می کنند و می فرمایند: «از آن چه موجب نابودی اسلام و مسلمانان می شود، این است که اموال آنان در اختیار کسانی قرار گیرد که حق آن را نمی شناسند و معروف را درباره ی آن انجام نمی دهند».(1)

دین اسلام، اهتمام مدیران برای جذب منابع مالی را می ستاید؛ به شرطی که این تلاش ها در چارچوب قوانین و مقررات صورت گیرد؛ آئین اسلام همچنین با به رسمیت شناختن فعالیت های اقتصادی، فضایی ایجاد می کند تا کارفرمایان، آگاهانه آخرین و کامل ترین کوشش های خود را جهت پیشرفت بیشتر و بهره برداری کامل تر از امکانات سازمانی انجام دهند و با علم و تجربه ی خویش مجموعه را در مسیر رشد و ترقی، پیش برانند؛ ولی اگر حرکت مدیر بر اساس تخصص و دانشِ منابع مالی نباشد، سازمان به سوی نابودی قدم نهاده و عمل سفیه گونه ی رئیس، آن را نابود ساخته است؛ قرآن کریم می فرماید: «اموال خودتان را به دست سفیهان مدهید».(2)

اسلام بر جذب منافع نیز، حدود و قیودی وضع می کند تا بر اجتماع مسلمانان ضرری نرسد؛ مطابق با آموزه های دینی، یک فرد مسلمان باید قبل از شروع فعالیت اقتصادی قانون های مربوط به آن ها را بیاموزد و طبق آن مقررات عمل نماید تا حقی از کسی ضایع نشود، و «هر کس بدون دانستن احکام و قوانینِ معاملات اقدام به آن کند در ربا فرو می رود»،(3) بر این اساس حضرت علی علیه السلام در بین مؤمنان با بانگ بلند می فرمود: «ای بازرگانان، نخست فقه بیاموزید سپس تجارت کنید».(4)

مقصود از «تجارت» در احادیثی از این دست، مطلق کسب، داد و ستد و بیع و شرا است؛ این واژه حتی شامل تولید و توزیع نیز می شود؛ در همه ی این موارد باید احکام شرعی آموزش، آموخته و رعایت شود و سپس معاملات انجام پذیرد تا به هیچ یک از دو طرفِ معامله، خاصه خریدار ستمی وارد نشود؛ به ویژه خریداری که از قیمت ها اطلاع ندارد یا مجبور به خرید گشته یا نیازمند مالی بوده که می خرد و یا آن که درآمد اندکی دارد یا محروم می باشد.

در بحث «منبع مالی» مطالب مختلفی مطرح است؛ از جمله مهمترین مباحث می توان به «بیت المال»، «مصرف درست منبع مالی»، «انجام تعهدات مالی»، «رعایت مقررات و ضوابط در صرف بودجه و منابع» اشاره کرد:

1) «إِنَّ مِنْ فَناءِ الْاسْلامِ وَ فَناءِ الْمُسْلِمینَ أَنْ تَصیرَ الْأَمْوالُ فی أَیدی مَنْ لایعْرِفُ فیهَا الْحَقَّ وَ لَایصْنَعُ فیهَا الْمَعْرُوفَ» (وسائل الشیعه: ج 16، ص 285).

2) سوره نساء، آیه 5.

3) امام رضا علیه السلام:«مَنِ اتَّجَرَ بِغَیرِ عِلْمٍ وَ لَا فِقْهٍ ارْتَطَمَ فِی الرِّبَا ارْتِطَاماً» (بحارالانوار: ج 100،ص 100).

4) «یا مَعْشَرَ التُّجَّارِ، الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ» (وسائل الشیعه: ج 17، ص 381).