سازمان دهی عبارت است از گروه بندی و نظام دهی فعالیت های ضروری که به منظور دستیابی به اهداف صورت می گیرد؛ طی عمل سازمان دهی هر گروه از فعالیت ها به یک مدیر اختصاص می یابد و به همراه آن به وی قدرت و اختیار لازم داده می شود تا بتواند بر آن نظارت کند و در ساختار سازمان هماهنگی به وجود آورد.
امام علی علیه السلام هرگاه تصمیم به نبرد می گرفتند، لشکرها و تیپ ها را آماده و سازمان دهی می کردند و میان قبایل جدایی می افکندند (بافت یگان ها را بر مبنای پیوندهای قبیله ای قرار نمی دادند) برای هر سپاه، فرمانده تعیین نموده و صفوف را منظّم می ساختند و نیروهای سواره نظام را گروه بندی می نموده و پس از اطمینان به آمادگی رزم آوران جهت کارزار حرکت می دادند. (1)
اصلی ترین مرحله ی تشکیل هر سازمان، سازمان دهی و طراحی جنبه های متفاوت آن است.
زنجیره ی کارهای سازمان دهی عبارت است از: تأمین عوامل انسانی و مادی مورد نیاز، طراحی ساختار سازمانی، برقراری اصل سلسله مراتب، تعیین مسئولیت افراد، تفویض اختیارات، تعریف وظایف، ابتکار عمل و حفظ انضباط.
با توجه به مطالب فوق، می توان گفت سازمان دهی فعالیتی است که به صورت دوره ای انجام می شود نه به طور مستمر و روزانه؛(2) امام علی علیه السلام در نامه ی خود به مالک اشتر بر سازمان دهی تاکید داشته و می فرمایند: «آگاه باش که مردم گروه های مختلفند که هر جماعت جز به جمعیت دیگر اصلاح نمی شود و با داشتن دسته ای از جمعِ دیگر بی نیازی نیست».(3)
برای آن که بیشتر با جزئیات سازمان دهی آشنا شویم و مصداق های آن در شیوه ی مدیریت و راهبری را دریابیم، در مبحث پیش رو به بیان موضوعاتی از قبیل تشخیص و طبقه بندی کارها و مشاغل، تقسیم کار و شناخت شخصیت افراد در انتخاب اشخاص کارآمد جهت شغل های مختلف و تفویض اختیار و روش گزارش دهی به مدیران مافوق و انضباط می پردازیم.
1) دعائم الاسلام: ج 1، ص 372.
2) مبانی سازمان و مدیریت: ص 273.
3) «وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّعِیةَ طَبَقَاتٌ لَایصْلُحُ بَعْضُهَا إِلَّا بِبَعْضٍ وَ لَا غِنَی بِبَعْضِهَا عَنْ بَعْضٍ» (نهج البلاغه: نامه 53).
