جایگاه راهبری در مدیریت به قدری اهمیت دارد که گاهی اوقات در همه ی سازمان ها راهبری و مدیریت را به یک معنا به کار می برند؛ در صورتی که راهبری تنها یکی از ارکان مدیریت است و در جای مدیریت به کار نمی رود؛ بعضی ریاست را با «دیکتاتوری»، مدیریت را با «بوروکراسی» و راهبری را با «دموکراسی» مرتبط می دانند. (1)
راهبری لازمه ی مدیریت است، ولی تمام آن نیست و تفاوت هایی با هم دارند؛ برخی از تفاوت های مدیریت و راهبری را می توان این گونه بیان کرد:
1ـ مدیریت دارای قلمرو محدود در چارچوبه سازمان است اما برای راهبری نمی توان حیطه و حد و مرزی در نظر گرفت.
2ـ مدیریت، محدود به زمان و مکان خاص می باشد؛ ولی راهبری وسیع است.
3ـ مدیریت، شغلی رسمی است؛ ولی راهبری، وظیفه و مقامی غیررسمی و مردمی می باشد.
4ـ مدیریت، دارای زورمداری قانونی و اطاعت از آنان اجباری بوده در حالی که منبعِ قدرتِ راهبر، قلوب مردم می باشد پس تبعیت از او با اشتیاق است.
5ـ واگذاری قدرت در مدیریت انتصابی و از سلسه مراتب بالا به پائین و در راهبری انتخابی و از پائین به بالا است. (به جز راهبران الهی که از سوی خداوند تعیین شده اند)
6ـ در مدیریت، ملاک، هدف های سازمان است؛ در حالی که در راهبری امکان دارد اهداف گوناگون مطرح باشند. (2)
7ـ مدیریت وضع موجود را می پذیرد، ولی راهبری پیشرفت از وضع موجود.
8ـ مدیریت بر روی فعالیت جاری تأکید می کند ولی راهبری بر روی افق های پیش رو.
9ـ مدیریت شرایط را نگاه می دارد، ولی راهبری تغییر می دهد.
10ـ مدیریت سعی دارد که جایگاه کنترلی و نظارتی خود را نشان دهد، ولی راهبری سعی می کند که اعتمادسازی نماید.
11ـ مدیریت پیروی می کند، راهبری سبب پیروی دیگران می گردد.
12ـ مدیریت سرباز خوبی برای مافوق است، راهبر بجز خداوند به کسی وابسته نیست.
13ـ مدیریت در مورد «چگونه و چه وقت» می پرسد، در حالی که راهبر در مورد «چه چیز و چرا» پرسش می کند.
شاید بتوان این گونه بیان کرد که راهبری اعم از مدیریت می باشد؛ زیرا اگر مدیر بتواند به منظور اجرای مدیریت یا تحقق هدف مشخص نظام تمایلات عمومی، نظام اندیشه و بالاخره نظام رفتار عینی مجموعه انسانی تحت سرپرستی خویش را به صورت منسجم و هماهنگ، سازمان دهی و هدایت کند، می توان گفت که مدیریت او در عالی ترین درجه ی خود، یعنی «راهبری» محقق شده است(3)
تحقیقات و نوشته های وارن بنیس Warren G. Bennis که یکی از اندیشمندان علم مدیریت و محقق در حوزه ی راهبری است، عمدتاً به تفاوت های کیفی میان مدیریت و راهبری اختصاص دارد؛ او در نتیجه گیری های خود می نویسد: «مدیران کارها را درست انجام می دهند و راهبران کارِ درست را انجام می دهند»؛ و صاحب نظرانی همچون کیت دیویس keith davis و هارولد کونتز Harold koontz راهبری را «توانایی ترغیب دیگران به کوشش مشتاقانه جهت هدف های مشخص»، «تحت تاثیر قرار دادن مردم برای کسب هدف مشترک» تعریف کرده اند و مدیریت را بکارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی دانسته اند که بر مبنای یک نظام ارزشی صورت می گیرد که از طریق برنامه ریزی، سازمان دهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل عملیات، موجب دستیابی به اهداف معین می شود. (4)
1) مدیریت از آغاز تا پست مدرن: ص 126.
2) ر.ک: «رهبری و مدیریت آموزشی: ص 77».
3) مقاله: «الگوی مدیریت و رهبری در قیام روز عاشورا».
4) مبانی سازمان و مدیریت: ص 8.
